کد مطلب:42901 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:35

گنجینه پرسمان » حديث شناسي

منظور از حديث «صحيح» در اصطلاح قدما و متاخران چيست؟

«حديث صحيح» در اصطلاح قدماي از محدثان، معنائي دارد كه كاملاً با اصطلاح محدثان متاخر متفاوت است.
در اصطلاح قدماء حديثي را صحيح مينامند كه قرائن داخلي «سند روايت» و يا قرائن خارجي، بر صدور آن از معصومين (عليهم السلام) گواهي دهد. حال مقصود از قرائن خارجي چيست؟ در اين جا مجال توضيح آن نيست. كساني كه با اين اصطلاح آشنائي دارند، از واقعيت اين گونه قرائن كاملاً آگاهند.
در اصطلاح قدماء، صحت حديث به معني اطمينان و وثوق به صدور روايت از معصوم است. خواه اين وثوق، مورد وثاقت راويان آن حديث باشد، و يا معلول يك رشته قرائني كه صدور حديث را از معصوم كاملاً تصديق و تأييد نمايد.
اين اصطلاح بر مذاكرات روزانه ما نيز حاكم است. همگان در موارد گزارشهاي اصل، چنين اصطلاحي را به كار ميبريم. صحت گزارش را گاهي از وثاقت و راستگوئي گزارشگر آن به دست ميآوريم، و گاهي يك رشته قرائن موجود در راه گزارش صحت و استواري آن را ثابت مينمايد. و در هر دو صورت، گزارش را صحيح و استوار ميخوانيم.
در اعصار ديرينه، بسياري از فقهيان، اين اصطلاح را مبناي استنباط و افتاء خود قرار داده، و به رواياتي عمل مينمودند كه از نظر آنان مورد وثوق بود.
اصطلاح رائج فقهاء شيعه تا قرن هفتم در مورد روايت صحيح همين بود. هر موقع كلمه «حديث صحيح» از بيان و يا خامه آنان تراوش مينمود، جز حديث مورد وثوق، چيز ديگري به ذهن آنان خطور نميكرد. آنان كتابهاي فقهي و استنباطي خود را بر اين اساس نگاشتهاند.
و كساني كه با كتب قدماء آشنائي مختصري دارند، از وجود اين اصطلاح و گسترش آن در بيان آنان كاملاً آگاهند.
اكنون كه با اصطلاح قدماء در مورد «حديث صحيح» آشنا شديم، شايسته است با اصطلاح متأخرين در اين مورد نيز آشنا گرديم.
2- حديث صحيح در اصطلاح متأخران
راه و روش فقهاي شيعه در توصيف روايت به صحت، تا قرن هفتم بر اصطلاح قدماء استوار بود. همگان به احاديث صحيح –به معني ياد شده- عمل ميكردند. و هرگز در اين قيد نبودند كه صحت روايت را از طريق وثوق به راوي بدست بياورند، بلكه قرائن خارج از حديث را نيز در نظر ميگرفتند و پس از احراز وثوق و اطمينان به صدور، به حديث عمل مينمودند.
ولي از قرن هفتم به بعد، به عللي (كه در اين مختصر مجال ذكر آن نيست) اين اصطلاح تا حدودي كنار رفت و احاديث اسلامي بر اساس پايه اعتبار راوي آن، به اقسام چهارگانه منقسم گرديد. اين اقسام عبارتند از: 1-صحيح، 2- موثق، 3- حسن، 4- ضعيف. در اين تقسيم، محور دو عامل است: 1- مذهب، 2- وثاقت راوي. اينك توضيح آن:
الف- حديث صحيح، حديثي است كه همه راويان آن امامي عادل باشند.
ب- حديث موثق، حديثي است كه راويان و يا يكي از آنها غير امامي بوده، ولي همگي در مذهب خود عادل و يا لااقل صادق و راستگو بوده باشند.
ج- حديث حسن، حديثي است كه همه راويان آن امامي بوده، اما علماي رجال به عدالت آنان تصريح ننموده، ولي در عين حال آنها را ستوده باشند.
د- حديث ضعيف، حديثي است كه فاقد مزاياي اقسام سه گانه باشد (معالم الدين، بخش خبر واحد)، راوي و يا راويان آن «مجهول» (ناشناخته)، يا شناخته شده ولي «مهمل» (توصيفي از عدالت و غيره درباره او انجام نگيرد) يا «مطعون» باشد.

---

: آية الله جعفر سبحاني
پرسشها و پاسخها